Nüfus verileri, insan varlığının çoğalmasıyla beraber her toplumda geçmişten günümüze farklı öneme sahip olmuştur. Başlangıçta fertlerin çoğalması, aile kuramının genişlemesi, neslin çoğalması gibi düşüncelerin yanında dini, siyasi, etnik gerekçelerle üstünlüğün ele geçirilmeye çalışılması amaçlanmıştır. Toplumsal yaşayışın ilerlemesiyle devletin fert bazında vatandaşlarına, onlarında devlete karşı yükümlülüklerini yerine getirebilmeleri amacıyla daha ayrıntılı istatistiki nüfus verilerine ihtiyaç duyulmuştur. Yatırımların ülke çapında koordineli ve dengeli dağıtılması sayımların sağlıklı olarak yapılabilmesine bağlıdır. Bu bağlamda var olan nüfus, doğum, ölüm, yaş, cinsiyet, göç, salgın hastalık, doğal afetler gibi demografik faktörlerin nüfus üzerindeki etkileri yadsınamaz.

Osmanlı Devleti özellikle askerlik ve vergi uygulamalarını sağlıklı bir zemine oturtabilmek amacıyla bu hususta öncelikli olarak tahrir, avarız, temettuat gibi sayımlarda bulunmuştur. Modern anlamda ilk nüfus sayımı 1831 yılında II. Mahmud döneminde daha sonra ise 1881/1882-1893 ve 1905 tarihli nüfus sayımları yapılmıştır. Ulaşım güçlüğü, dağınık yerleşme, konar-göçerlik gibi faktörlere dayalı olarak bu sayımlar uzun zaman sürmüştür. Bu çalışmada II. Meşrutiyetin ilanının hemen öncesinde yapılan 1905 son Osmanlı genel nüfus sayımı verilerine göre Yozgat sancağı nüfusu ve demografik yapısı irdelenmiştir. 1902 ve 1905 nüfus verileri karşılaştırılarak nüfusun niteliği ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ayrıca sancak nüfusu bağlı olduğu Ankara vilayeti genel nüfusuna göre değerlendirilmiştir. Sultan II. Abdülhamid nüfus sayımlarının ülke için önemli olduğunu öngörerek sağlıklı istatistiki veriler elde etmek için gerekli tedbirlerin alınmasına özen göstermiştir. Sayım ile ilgili kanunlar ve nizamnameler daha detaylı hazırlatılarak görevli eğitimine önem verilmiştir. Milliyetçilik hareketlerinin mevcut nüfus üzerindeki etkisi, bazı ulusların çoğunluğu oluşturduklarını gerekçe göstererek bağımsızlık hareketlerine kalkışmaları nüfus sayımlarının önemini ortaya koyan bir diğer etmendir. Bu nedenle, azınlıkların nüfuslarını gereğinden fazla göstermelerinin önüne geçilmeye çalışılmıştır. Çalışmada, dönemin arşiv kaynakları ve resmi yayınlar başta olmak üzere tetkik eserler irdelenmiştir. Bu sayım cumhuriyet dönemi nüfus kayıtlarının temelini oluşturması açısından önem taşımaktadır.

Population data has had different importance from past to the present with reproduction of human beings. Initially, in addition to the thoughts of reproduction of individuals, extension of family model, multiplication of generations, it was aimed to have the upper hand due to religious, political and ethnical reasons. As a result of progress in social life, in order for the government to fulfill its liabilities against its citizens and, at the same time, for the citizens to fulfill their liabilities against the government, more detailed statistical population data was needed. Coordinated and balanced distribution of investments across the country depends on proper censuses. In this context, the effects of demographic factors such as existing population, birth, death, age, sex, immigration, epidemic on the population cannot be denied.

The Ottoman Empire made censuses such as tahrir, avarız, tax on distributions (temettuat) initially for the purpose of putting especially military service and tax applications on a sound ground. In a modern sense, the first census was made during the period of Sultan Mahmud II in 1831, and then in 1881/1882-1893 and 1905. These censuses lasted long due to the factors such as difficulty of transportation, dispersed settlement and migrant settlers. In this study, population and demography of Yozgat Sanjak is examined according to the data of the last Ottoman census dated 1905 which was made shortly before declaration of the Second Constitutionalist Period. It is attempted to reveal the quality of the population by comparing population data of 1902 and 1905. Furthermore, population of the sanjak is evaluated according to general population of Ankara province to which the sanjak was attached.

The Ottoman Sultan Abdulhamid II foresaw how censuses were important for the country and cared for taking of necessary precautions for correct results. The laws and regulations related to censuses were prepared in a more detailed way and training of the officers was given more importance. The impact of nationalistic movements upon the existing population, movements of some nations for independence giving their majority as a justification are the other factors that show the importance of censuses. Therefore, it was tried to prevent the minorities to show their population overly. The study works were researched, particularly archive resources and official publications of the period. This census is significant in the terms that it formed the basis of population records of the Republic period.